Dlaczego powstają, jak je rozpoznać, czy można im zapobiegać i jak je skutecznie leczyć?
Dlaczego powstają popunkcyjne bóle głowy?
Zarówno znieczulenie podpajęczynówkowe (popularnie “znieczulenie w kręgosłup”) jak i pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego (czyli punkcja lędźwiowa) wiążą się z nakłuciem opon mózgowo-rdzeniowych i wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego. Na zasadzie naczyń połączonych, wyciek ten powoduje spadek ciśnienia hydrostatycznego w czaszce. Tyle wiemy. Dlaczego dokładnie boli głowa, możemy się tylko domyślać. Być może przyczyną jest kompensacyjne rozszerzenie naczyń mózgowych, a być może przemieszczenie struktur wewnątrz czaszki. Być może to i to, a być może coś jeszcze innego. Teoretycznie przy znieczuleniu zewnątrzoponowym (np. do porodu) nie nakłuwa się opon, ale może się to zdarzyć przypadkowo, więc po takim znieczuleniu popunkcyjne bóle głowy również mogą wystąpić.
Jakie jest ryzyko popunkcyjnych bólów głowy?
Ryzyko popunkcyjnych bólów głowy jest zależnie od wieku, płci oraz typu i techniki wykonania procedury i waha się od kilku do kilkunastu procent. Większe ryzyko będzie miała rodząca kobieta z historią bólów głowy w przeszłości, u której nastąpiło niezamierzone nakłucie opon grubą igłą do znieczulenia zewnątrzoponowego. Punkcja lędźwiowa z założenia wiąże się z pobraniem płynu mózgowo-rdzeniowego, więc jest większe ryzyko natychmiastowego bólu głowy, ale mniejsze ryzyko długotrwałego bólu. Być może dlatego, że niższe ciśnienie płynu-mózgowo rdzeniowego sprzyja zabliźnieniu się uszkodzenia opon.
Jak zapobiec popunkcyjnym bólom głowy?
Najlepszą metodą jest wpływ na znane czynniki ryzyka, czyli używania tępych (tzw. pencil-point), jak najcieńszych igieł i unikanie kilkukrotnego nakłucia opon.
Dowody na skuteczność leżenia przez kilka godzin, pasa podtrzymującego brzuch, profilaktyczną farmakoterapię czy prewencyjną łątę z krwi są bardzo słabe.
Jak rozpoznać popunkcyjne bóle głowy?
Nie każdy ból głowy po znieczuleniu czy punkcji lędźwiowej spełnia kryteria popunkcyjnego bólu głowy, więc warto poznać jego charakterystyczne cechy. Typowo ból lokalizuje się w okolicy czołowej i skroniowej, nasila się na siedząco i stojąco i słabnie na leżąco. Mogą mu towarzyszyć mdłości, sztywność karku, ból kręgosłupa lędźwiowego, zawroty głowy, zaburzenia widzenia (podwójne widzenie, spadek ostrości, nadwrażliwość na światło) czy zaburzenia słuchu (szumy uszne a nawet utrata słuchu). Typowo pojawiają się w ciągu trzech pierwszych dni od procedury, ale mogą zacząć się nawet po dwóch tygodniach.
Popunkcyjne bóle głowy – leczenie
Najmniej inwazyjne, ale skuteczne jest po prostu przyjęcie pozycji leżącej. Jest to raczej metoda na przeczekanie niż sposób leczenia, dlatego wykorzystuje się też intensywne nawodnienie, kofeinę czy leki przeciwbólowe, ale dowody na ich skuteczność są słabe.
Obiecujące są doniesienia na temat dwóch metod z użyciem leków znieczulenia miejscowego. Prostej i bezpiecznej, ale zwykle krótkotrwałej blokady zwoju skrzydłowo-podniebiennego i dłużej działającej, ale trudniejszej technicznie blokady nerwu potylicznego większego.
Nadal zdecydowanie najskuteczniejsza jest…