Fentanyl to silny lek przeciwbólowy należący do opioidów, czyli leków podobnych do opium.
Dawkowanie
W medycynie ratunkowej występuje głównie w formie dożylnej, w ampułkach po 100ug/2ml. Standardowa dawka waha się pomiędzy 50-200ug czyli 0,5 – 2 ampułki. Ja nie spotkałem niewydolności oddechowej po 1 ampułce (100ug), ale znam takie z opowieści, więc nie ma bezpiecznej dawki i wszystko jest kwestią wyczucia i miareczkowania, które na szczęście w przypadku fentanylu jest dużo prostsze, niż w przypadku morfiny przez jego bardzo szybki szczyt działania. Mimo, że w opisie leku początek działania określono na 2 minuty od podania, a szczyt po 5 to według moich obserwacji wszystko to przebiega mniej więcej dwa razy szybciej. Jeśli ja dawałbym fentanyl starszemu pacjentowi, u którego bałbym się depresji oddechowej i mdłości, zacząłbym od 50ug i co 2 min. podawałbym kolejne, do ustąpienia bólu.
Inne postacie
Istnieje jeszcze fentanyl w plastrach, tabletkach podpoliczkowych, podjęzykowych (to nie to samo!) i donosowy, ale te drogi podania znam głównie z literatury. Zwrócę tylko uwagę na plastry z fentanylem, które mogą być przyczyną przedawkowania, dlatego jeśli masz pacjenta z podejrzeniem przedawkowania opioidów, warto obejrzeć całą skórę w poszukiwaniu plastra z opioidem. A fentanyl, jako czysty agonista receptora opioidowego, jest bardziej niebezpieczny od również stosowanej w plastrach buprenorfiny, która jest częściowym agonistą.
Przeciwwskazania
Bezwzględnych przeciwwskazań do fentanylu znam półtora. Pierwsze to uczulenie. Nie wymaga komentarza. Nie podajemy leków, na które pacjent jest uczulony i już. Drugie to takie nie do końca bezwzględne przeciwskazanie, ale temat jest bardzo mało przebadany, bo wszyscy się boją, mianowicie przyjmowania leków z grupy inhibitorów monoaminooksydazy. Połączenie opioidów i inhibitorów MAO może doprowadzić do potencjalnie śmiertelnego zespołu serotoninergicznego, więc teoretycznie ból jest mniej groźny. Ale gdybym miał pacjenta na I-MAO, z zawałem, którego szybkie tętno wynikające z bólu dekompensuje krążeniowo, to miałbym spory dylemat czy mimo wszystko nie podać opioidów.
Ostrożność należy zachować u pacjentów z POChP i astmą, bo fentanyl może doprowadzić do zaostrzenia tych chorób. Nie mówię, żeby nie podawać w ogóle, ale jeśli pacjent dostał plaster z fentanylem i kompletnie bez powodu jego astma zaczyna wariować, to plaster może być właśnie tym powodem.
Działania niepożądane
Fentanyl ma wszystkie klasyczne działania niepożądane opioidów. Część z nich interesuje nas bardziej tu i teraz, pozostałe w leczeniu przewlekłym. Tu i teraz boimy się niewydolności oddechowej, mdłości i wymiotów, sztywności mięśni (zwłaszcza niebezpieczne przypadku mięśni klatki piersiowej, hipotensji i bradykardii. Im groźniejsze wystąpią u naszego pacjenta, tym szybciej pomyślimy o naloksonie. Niewiele jest oprócz niego skutecznych sposobów na walkę z działaniami niepożądanymi opioidów.